؟ سوال (۲۹)
سلام علیک، لطفا نحوه انجام طواف و واجبات آن را بیان کنید.
? پاسخ ؛
سلام علیکم ،
قبل از هرچیز باید دانست که طواف به معنی هفت بار گردش به دور بیت الله است و حج دارای سه طواف میباشد :
٭۱ ← " طواف القدوم" : این طواف سنت است و زمان آن بعد از بستن احرام و ورود به مکه‌ی مکرمه است که نحوه انجام آن را توضیح خواهیم داد.
٭۲ ← " طواف الافاضه " که به آن "طواف الرکن ، طواف الزیارت و طواف الصدر نیز گفته میشود. این طواف رکن حج است که اگر حاجی آن را انجام ندهد، حجش صحیح نخواهد بود و به تمامی از احرام بیرون نخواهد رفت. زمان این طواف بعد از برگشتن از " ایستادن عرفات " از نیمه‌ی دوم شب عید شروع میشود.
٭۳ ← "طواف الوداع" : این طواف واجب است و اگر انجام نشود ، حج صحیح است اما خون بر فرد واجب میشود، زمان آن بعد از اتمام حج و عمره ، و قبل از بیرون رفتن از مکه است.
٭۱ ← " طواف العمره " : رکن عمره میباشد و اگر ترک شود، عمره صحیح نخواهد بود ، و زمان آن بعد از بستن احرام است.
٭۲ ← " طواف الوداع " : که همانند طواف الوداعِ حج است و اگر فردی حج و عمره را باهم انجام دهد، یک "طواف الوداع" برای هردو کفایت میکند.
- به جز این طوافها ، طواف نذر شده و سنت هم داریم که به حج و عمره ربطی ندارند. بنا بر فتوای قوی‌تر ، نماز سنت در مسجد الحرام، بهتر از طواف سنت است.
توضیحاتی درباره ← "طواف القدوم" :
- هنگامی که فرد، اراده‌ی رفتن به داخل مسجدالحرام داشته باشد سنت است قبل از ورود بگوید : [ بسمِ اللهِ ، وَ الحمدُللهِ ، وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ علی رسولِ اللهِ ، رَبِّ اغفِر لي ذُنوبي وَ افتَح لي ابوابَ رَحمَتِكَ ] رواه الترمذي و ابن السني و...
و ابتدا پای راست را وارد کرده و نیت اعتکاف بیاورد، در حین خروج از مسجدالحرام پای چپ را جلو بندازد و همان ذکر و دعا را بخواند بجز جمله آخر که به جای آن بگوید : [ اللهمَّ افتَح لي ابوابَ فَضلِکَ ]
- سنت است از درب "بنی شیبه " که امروزه به "باب السلام" مشهور است وارد مسجد الحرام شد، و سنت است بلافاصله "طواف القدوم" را شروع کند . (یعنی سنت تحیة المسجد را نمیخواند) زیرا پیامبر ﷺ این چنین عمل نموده :
[عن عايشة رض : اول شيء بدا به النبي ﷺ حین قدم مكة ان توضأ ، ثم طاف بالبیت] رواه الشیخان
(هنگامی که پیامبر ﷺ وارد مکه شد، ابتدا وضو گرفت و طواف نمود)
- اما اگر چنانکه از فوت نماز واجب یا جماعت یا سنت موکد ترس داشت، به آنها مشغول میشود و سپس طواف القدوم را انجام میدهد.
- طواف القدوم سنت است ، یعنی اگر چنانکه انجام نشود، حج صحیح است اما ثواب مهم و بزرگی را از دست خواهد داد.
- طواف القدوم، مخصوص حج بوده و برای حجاجی است که به نیت حج یا نیت حج و عمره احرام بسته و قبل از رفتن به عرفه وارد مکه شده باشند، زیرا بعد از عرفه، زمان طواف رکن فرا می‌رسد و اگر تنها احرام عمره بسته باشد ، طواف رکن عمره را انجام میدهد.
- برای کسی که وارد مکه میشود، چه حاجی یا تاجر یا مسافر و ... سنت است طواف القدوم را انجام دهد همانطور که در "المجموع نووی " ذکر شده است.
- کسی که قصد رفتن به مکه را داشته باشد و نیت حج یا عمره را ندارد، برای او سنت است احرام حج یا عمره ببندد.
↓ واجبات طواف :
- برای انواع طواف، واجبات و سنتهایی وجود دارد که واجبات طواف، هشت مورد است و اگر یکی از این هشت مورد انجام نشود،طواف صحیح نخواهد بود :
❶ : سَتر (پوشاندن) عورت ؛ همانند ستر و پوششی که در نماز واجب است. ( یعنی جنس مذکر فاصله‌ی میان ناف و زانو و جنس مونث تمام بدنش بجز صورت و دستان را میپوشاند)
[ابوهریره رض میفرماید: در حجی که پیامبر ﷺ ، حضرت ابوبکر رض را امیر حج کرده بود، مرا فرستاد که به مردم ابلاغ کنم ،از امسال به بعد، هیچ مشرکی حج نکند و نباید هیچ فرد لخت و عریانی طواف انجام دهد] رواه الشیخان
پس اگر چنانکه، مقدار کمی از عورت فرد، مثلا مقداری از موی سر زن یا ناخن پای او آشکار شود، آن قسمت از طواف که در آن حالت انجام شده، صحیح نخواهد بود.
❷ : پاکی ِ طواف کننده از بی‌وضویی و جنابت و حیض، یعنی شخص بی وضو یا دارای جنابت یا حیض، حرام است طواف کند و طوافش هم صحیح نیست.
[ عن عايشة رض : قدمت مكة و انا حائض، فقال النبي ﷺ :افعلي كما یفعل الحاج غیر الا تطوفي بالبیت حتی تغتسلي ] رواه الشیخان
( حضرت عایشه صدیقه رض میفرماید : من در حال حیض وارد مكه مكرمه شدم، پیامبر ﷺ فرمود : اعمال حج را انجام بده اما قبل از پاک شدن از حیض و انجام غسل، طواف نکن)
این حدیث دلالت میکند بر اینکه به جز طواف، هیچ یک از اعمال حج نیازمند وضو نیست، و نیز لازم است طواف کننده از نجاست پاک باشد یعنی اگر بدن، یا لباس و یا محل طوافش کثیف باشد طوافش صحیح نخواهد بود زیرا آنچنان که در احادیث روایت شده، طواف همانند نماز است جز اینکه حرف زدن در طواف جایز است، پس اگر در حین طواف وضو باطل شود، واجب است مجددا وضو بگیرد و آن مقدار طواف در حالت بی وضو انجام داده باشد باطل است و میتواند طواف را از آنجا که صحیح بوده ادامه دهد.
اما اگر قسمت کمی از عورت فرد آشکار شد و یا لباس یا بدنش نجس گشت، عورتش را میپوشاند و نجاست را پاک میکند و از جایی که عورتش آشکار یا بدن و لباس نجش شده بود، طوافش را از سر میگیرد و آن را تمام میکند، زیرا واجب نیست طوافها پشت سرهم باشند.
- بیان یک نکته ضروری :
در حال انجام طواف، بسیار اتفاق می‌افتد که پوست زن و مرد نامحرم، به هم می‌رسند و وضویشان باطل میشود، پس بهتر آن است که در سفر حج ، زن و مرد از مذهب امام ابوحنیفه تقلید کنند که ایشان میفرمایند : لمس پوست زن و مرد ، وضو را باطل نمیکند، اما باید دانست کسی که در این مساله تقلید میکند : واجب است در وضو حداقل ، یک چهارم سر را مسح کند. و در مذهب ابوحنیفه رحمه‌الله ، آمدن خون و ریم ، و استفراغ از دهان، و خندیدن با صدای بلند در نماز ، وضو را باطل میکند.
❸ : واجب است طواف کننده، در تمام طوافش بیت را در طرف چپ خود قرار دهد و رو به جلو حرکت کند، یعنی اگر رو به عقب برود یا طرف راست را در جهت بیت قرار بدهد، یا اینکه در حین طواف، برای مدت کمی، سینه‌اش رو به بیت شد، آن مقدار از طوافش صحیح نخواهد بود.
[عن جابر رض : ان رسول الله ﷺ لما قدم مكة اتی الحجر فاستلمه ثم مشی علی یمینه فرمل ثلاثا و مشی اربعا ] رواه مسلم و الترمذي
( زمانی که پیامبر ﷺ به مکه آمد، برای طواف رو به حج الاسود نمودند و بر آن دست زدند و به طرف راستش رفت و در سه بار اول طواف، با سرعت و در چهار بار باقی مانده به صورت معمولی حرکت کردند.
❹ : به دلیل حدیث مذکور، واجب است طواف از نبش حجر الاسود شروع شود و واجب است در ابتدای طواف، تمام طرف چپ را در برابر حجرالاسود قرار دهد، پس اگر در ابتدای طواف، تمام طرف چپش ، روبروی حجر الاسود نبوده باشد، گردش اولش صحیح نخواهد بود، و اگر از جایی غیر از #حجرالاسود ، طواف را شروع کند، این گردشش صحیح نخواهد بود.
( پس هرگاهر گردشش به حجرالاسود رسید، از آنجا طواف شروع میشود و از آنجا به بعد گردش‌هایش محسوب میشود، و چنان بهتر است که طرف راست خود را در برابر ابتدای جنب حجرالاسود قرار دهد و سپس پهلو پهلو مقداری حرکت کند تا قسمت راست بدنش از جنب دیگر حجرالاسود، عبور کند بعد خود را برگرداند و طواف را شروع نماید.)
❺ : در تمام طواف ، واجب است تمام بدنش در بیرون بیت باشد.
[قال الله تعالی : و لیطوفوا بالبیت العتیق ] ۲۹ / حج
(طواف را در بیرون بیت انجام دهند...)
اگر بر لبه‌ی دیواری که در جلوی خانه‌ی بیت است عبور کرد یا دست را در رو به روی لبه‌ی دیوار بر دیوار بیت نهاد ، یا دستش را بر دیوار "حجراسماعیل" نهاد یا از یکی از دهانه‌های حجر اسماعیل داخل و از دهانه‌ی دیگر خارج شد، در این حالات، آن قسمت از طوافش صحیح نخواهد بود زیرا در بیرون بیت طواف نکرده بلکه در داخل آن انجام شده است.
[ عن عائشة رض : سالت النبي ﷺ عن الجدر أ من البیت هو ؟ قال نعم ] رواه الشیخان
( ... پیامبر ﷺ فرمود، حجر اسماعیل جزو بیت الله است.)
❻ : باید هفت دور کامل ، به دور بیت بگردد و هر دور ، از حجرالاسود شروع شده و به آن منتهی میشود.
پس اگر از آن هفت دور، تنها یک قدم ، ناقص باشد، طواف صحیح نخواهد بود اما اگر بیشتر از هفت دور بگردد،طوافش باطل نخواهدشد.
- اگر کسی در تعداد دورها شک کرد،واجب است که حداقلِ آن را در نظر بگیرد و حساب کند و تا برطرف شدن شک، دور بزند ( مثلا اگر فردی شک کرد که چهار دور طواف کرده یا شش دور، پس چهار دور را حساب میکند و باید سه دور دیگر گردش کند)
- شرط است در دور آخر طواف، به تمامی روبروی حجرالاسود قرار بگیرد وگرنه طوافش صحیح نخواهد بود.
❼ : باید طواف، در داخل مسجدالحرام انجام شود، یعنی اگر در بیرون از مسجد الحرام طواف کند، باطل خواهد بود، زیرا پیامبر ﷺ و نیز اصحاب ایشان در داخل مسجد الحرام طواف کرده‌اند و پیامبر ﷺ میفرماید : [ خذوا عني مناسككم] رواه مسلم ( اعمال حج و عمره را از من یاد بگیرید)
❽ : نیت طواف واجب است بشرطی که طواف مستقل باشد یعنی طواف حج و عمره نباشد. واجب است جز به نیت طواف، یک قدم برندارد وگرنه طوافش صحیح نخواهد بود.
↓ سنتهای طواف نیز هشت مورد هستند :
❶ : با پیاده طواف کند مگر عذری داشته باشد که در آن صورت، مکروه نیست سواره یا به صورت حمل شده طواف انجام دهد، زیرا در احادیث بخاری و مسلم روایت شده است که پیامبر ﷺ سواره نیز طواف انجام داده است .
❷ : در ابتدای طوافش حجرالاسود را لمس کند و آن را ببوسد و پیشانی‌اش را بر آن بنهد (یعنی بر آن سجده کند ) و این سه سنت در احادیث صحیح نقل شده‌اند . ( البته این اعمال در زمانی سنت هستند که با انجام آنها مردم را دچار رنج و زحمت نکنیم که در اینصورت باید از انجام آنها صرف نظر نمود)
- اگر هرکسی توانایی بوسه زدن و سجده بر حجرالاسود را نداشت، آن را لمس میکند سپس دستی را که بر آن نهاده میبوسد و اگر باز توانایی لمس کردن آن را نداشت، با دست راست یا چپش ، به لمس اشاره میکند و سپس دستش را میبوسد.
-سنت است در هر دَور ، لمس و بوسه و اشاره را رعایت کرده و انجام دهد [طاف النبي ﷺ علی بعیر كلما اتی الركن اشار الیه بشيء عنده و كبّر ] رواه البخاري
( پیامبر ﷺ بر شتری طواف میکرد و هرگاه به نبش حجرالاسود میرسید با چیزی به آن اشاره مینمود و الله اکبر میگفت)
- اما بر دو نبش شامی (عراقی وشامی) بوسه زده نمیشود و لمس نمیشوند زیرا پیامبر ﷺ آنها را بوسه نزده و لمس نکرده است.
- سنت است نبش یمانی لمس شود اما بوسه زده نمیشود زیرا پیامبر ﷺ چنین عمل نموده است آنچنان که در صحیح بخاری و مسلم روایت شده است.
- بوسه زدن و لمس مذکور برای زن سنت نیستند مگر اینکه در دور بیت مرد نباشد.
- بوسه زدن و لمس مقام ابراهیم سنت نیستند بلکه بدعت هستند.
❸ : در ابتدای شروع طواف بگوید :
[ بِسْمِ اللهِ اَللهُ اَکْبَر، اَللّهُمَّ اِیْمَاناً بِکَ وَ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ وَ وَفَاءً بِعَهْدِکَ وَ اِتّبَاعاً لِسُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ ﷺ ] و در هر دوری که روبروی حجرالاسود قرار میگیرد این ذکر را تکرار میکند.
- در روبروی درِ بیت الله الحرام، ذکر زیر خوانده شود : [ اللّهُمَّ اِنَّ هـذا البَیتَ بَیتُکَ . وَ الحَرَمَ حَرَمُکَ . وَ الاَمنَ اَمنُکَ و هذا مقامُ العائذِ بکَ مِنَ النَّار ] و در بین نبش یمانی و حجرالاسود بگوید : [ اللهمَّ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّار ِ]
- بجز اذکار مذکور ، در تمام دوره‌های طواف برای دعاها و اذکار دیگر نیز وجود دارد و برای هر چه که اراده میکند دعا میخواند و با هر زبانی که باشد صحیح است و نیز خواندن قرآن در اثنای طواف سنت است اما اذکار و ادعیه‌ی نقل شده از پیامبر ﷺ و صحابه ، ثواب بیشتری دارد و از قرآن خواندن نیز افضلتر است اما قرائت قرآن از دعاهایی که از پیامبر ﷺ و اصحاب نقل نشده، افضلتر است.
- سنت است اذکار و ادعیه و قرآن در اثنای طواف ، با صدای خفیف خوانده شوند مگر اینکه قصد یاددادن به شخصی وجود داشته باشد اما بشرطی که باعث اذیت مردم نشود.
❹ : سنت است مرد در سه گردش اول با سرعت دور بزند و تند راه برود و گامهایش را به هم نزدیک کند( اما دَو و پرش هم نکند) و نیز در چهار دور باقی مانده به شیوه‌ی معمولی راه برود، اما باید دانست که این سرعت در راه رفتن، مخصوص طوافی است که به دنبال آن سَعی میان "صفا" و " مروه" بیاید و بنا بر فتوای صحیح هر طوافی که به دنبال آن سعی صفا و مروه نباشد، عجله کردن در آن سنت نیست.
- سنت است در سه دوری که عجله میکند ذکر زیر نیز خوانده شود : [ اللّهُمَّ اجعَلهُ حَجّاً مَبرُوراً وَ ذَنباً مَغفُوراً وَ سَعیاً مَشکُوراً ] و در چهار دور بعد از آن بگوید : [ اللهمَّ ربِّ اغفِر٘ و ارحَم و اعفُ عمَّا تعلمُ انَّک انتَ الاعزُّ الاکرم ، اللّهُمَّ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنیا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النّارِ ]
❺ : جنس مذکر و مونث در دورهای طوافی که تندرفتن در آن سنت است، بالا پوش را در زیر بغلش قرار میدهد، هر چند که با عجله هم نرود. [ پیامبر ﷺ و صحابه رض، بالا پوششان رادر زیر بغل قرار میدادند و سه دور اول با شتاب و چهار دور بعدی به شیوه‌ی معمولی راه می‌رفتند] رواه البیهقی و ابوداود بسند صحیح
- این عمل مذکور، در سعی میان صفا و مروه نیز سنت است. اما این اعمال تنها برای جنس مذکر سنت است یعنی غیر از مذکر، زن و نرماده در طواف با شتاب دور نمی‌زنند و بالاپوششان را در زیر بغل قرار نمی‌دهند.
- قرار دادن بالاپوش در زیر بغل به این شیوه است : وسط بالاپوش را در زیر شانه‌ی راست و دو طرف آن را بر شانه‌ی چپش بنهد ، یعنی طرفی از آن را رو به پشت و طرف دیگرش را از کنار سینه‌اش بر شانه‌ی چپش بگذارد و شانه‌ی راستش را با لختی بگزارد.
❻ : سنت است مرد در حین طواف به بیت نزدیک شود، اما اگر با نزدیک شدن به بیت، به علت ازدحام جمعیت، تندرفتن در سه دور از دست می‌رفت، پس تند رفتن از دُور بهتر است تا نزدیک شدن به بیت مگر اینکه از برخورد با زنان بیم داشته باشد که در اینصورت، نزدیک شدن به بیت از تندرفتن بهتر است.
- برای زنان طواف کردن از دُور بهتر است تا با مردان مختلط نشوند و اگر مرد با نزدیک شدن به بیت در زحمت می‌افتاد یا مردم را اذیت میکرد بهتر است از دُور طواف کند
❼ : سنت است هفت دور طواف ، بدون فاصله و پشت سر هم انجام شود . ( یعنی اگر با فاصله هم طواف را انجام دهد صحیح خواهد بود)
- اگر در اثنای طواف، اقامه‌ی نماز گفته شد، یا کار لازمی اتفاق افتاد ، طواف را ترک کند و یا کار لازم را انجام دهد بعد از آنها، به طواف برگردد و آن را به پایان برساند.
- در اثنای طواف، حرف زدن، خوردن و نوشیدن صحیح است اما مکروه میباشد.
❽ : دو رکعت نماز سنت، به نیت سنت طواف، بعد از اتمام طواف خوانده میشود و در هرکجای مسجدالحرام خوانده شود ثواب آن برابر است اما در پشت مقام ابراهیم بهتر است.
در رکعت اول، بعد از فاتحه ، سوره‌ی کافرون و در رکعت دوم سوره‌ی اخلاص تلاوت شود و اگر در شب خوانده شود، با صدای بلند قرائت میکند و اگر در روز باشد با صدای خفیف.
- زمان این نماز تا مُردن باقی است یعنی اگر چنانکه به وطن خود هم بازگشت صحیح است در طول شبانه روز آن را بخواند اما سنت است دورهای طواف پشت سرهم باشند و نماز سنت به دنبال طواف خوانده شود.
- کسی که به جای فرد دیگر حج میکند، دو رکعت مذکور را میخواند و این نماز بجای کسی است که حج بجای او صورت گرفته و سرپرست هم بجای بچه‌ی غیر تمییز این دو رکعت را میخواند اما بچه به سن تمییز رسیده خودش این دو رکعت را میخواند
- بعد از اتمام نماز، دعاهای زیر خوانده شود :
[ اللّهُمَّ لا تَدَع لَنَا فِی مَقامِنا هذا ذَنباً الا غَفَرتَهُ وَ لا هَمّاً اِلا فَرَّجتَهُ وَ لا حَاجَةً اِلا قَضَیتَهُ فَیَسِّر اُمُورَنَا وَ اشرَح صُدورَنَا وَ نَوِّر قُلُوبَنَا وَ اختِم بِالصَّالِحَاتِ اَعمَالَنَا تَوَفَّنَا مُسلِمِینَ وَ اَلحِقنَا بِالصَّالِحِینَ
یَا خَیرَ مُستَغَاث یَا اَجوَدَ المُعطِینَ یَا مَن اِسمُهُ دَوَاءٌ یَا مَن ذِکرُهُ شِفَاءٌ اَشفِنَا وَ مَرضَانَا مِن کُلِّ دَاءٍ فَاکرِمنِی بِالجَنَّةِ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِالمَغفِرَةِ وَ اَجِرنِی مِن عَذابِ النَّارِ وَ لا تَکِلنِی اِلَی غَیرِکَ ] و دعاهای دیگر که در کتاب الاذکار و المجموع ذکر شده‌اند.
? @soal_dini ?
? sdini.com ?
