؟ سوال (۲۶)

سلام و درود، اگر امکان داره درباره‌ی چگونگی فتوا دادن و نحوه تقلید نمودن توضیحاتی ارائه بدید، خصوصا امروزه هرکسی به نحوی خودش را صاحب نظر در دین میدونه و فتوا میده، خیلی لازمه، باتشکر

? پاسخ :

علیک السلام بزرگوار، مختصرا توضیحاتی درباره کیفیت فتوا و تقلید تقدیم میکنیم، باز هم سوالی بود در خدمتیم

٭ باید دانست که کیفیت استخراج احکام دین از قرآن و حدیث و دانستن اجماع و قیاس، تنها در توان علمای " مجتهد " است و اصلا در اقتدار ما نیست ( و ان شاء الله مطالبی هم درباره شرایط مجتهد را بیان خواهیم کرد)؛ پس امر واجب بر ما تقلید = پیروی از علمای مجتهد و موثوقٌ به است .

زیرا خداوند متعال در سوره نساء آیه ۴۳ می فرماید:[ اگر نمی دانید از علمای دین بپرسید]

عالمان و دانشمندان دینی محل اطمینان و اعتماد، در فتوا و أخذ علم از آنان، علمای پیرو چهار مذهب اهل سنت (حنفی-شافعی-مالکی-حنبلی) هستند؛ زیرا آن چهار مذهب در سیصد سالی وضع و تدوین شده‌اند که پیامبر اکرم ﷺ با حدیث (خیرُ امتی... ) برای آن ها شهادت داده است و آن دسته از علما احکام دین را از منابع چهارگانه‌‌ی (قرآن،حدیث،اجماع،قیاس)، أخذ نموده و در کتاب های ارزشمند خود درج کرده و توضیح داده‌اند؛
پس کسی که از آن کتاب‌های گرانبها آگاه نباشد حق فتوا ندارد و أخذ فتوا هم از او صحیح نخواهد بود؛ زیرا چنین شخصی جاهل و گمراه کننده است، همان طوری که پیغمبر ﷺ می‌فرماید :
️[ اِنَّ الله لا يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزاعاً يَنْتَزِعُهُ مِنَ الْعِبادِ وَ لكِنْ يَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَماءِ حتّى اِذا لَمْ يَبْقَ عالِمٌ اِتَّخَذَ النَّاسُ رُؤُوساً جُهّالا فَسُئِلُوا فَافْتَوْا بِغَيْرِ عِلْمٍ فَضَلُّوا وَ اَضَلُّوا ] رواه البخاري و مسلم.

(خداوند، این دانش دینی را با بیرون آوردن از سینه های بندگان از بین نمی برد؛ بلکه با قبض روح علمای دین، آن را تمام می کند؛ تا این که عالمی دینی باقی نمی ماند؛ بعد مردم امرا و رهبرانی را بر می گزینند که از آن ها سوال می شود و آنان هم بدون آگاهی فتوا می دهند و خود گمراه شده و مردم را گمراه می کنند.)
️و بدانکه فتوا به منزله‌ی خبر دادن از نیابتِ خدا و پیغمبر ﷺ بر حکم شرعی است، فلذا این خبر از انسان نادان و دروغگو گرفته نمی شود، همان گونه که امام محمد بن سیرین رحمةالله علیه می فرماید:

[ ️اِنَّ هذَا الْعِلْمَ دِينٌ فَانْظُرُوا عَمَّنْ تَاخُذُونَ دِينَكُمْ. ] رواه مسلم في مقدمة صحيحه
"این علم،دین است، پس بنگرید دین خود را از چه کسی می گیرید."
بنابراین کسی که قادر به تحمل این بار نیست، نباید وارد میدان فتوا شود و این مسئولیت خطیر را به گردن خود بیندازد و خود را مرتکب گناه کند‌؛

?زیرا امام نووی رحمةالله علیه می‌فرماید:
فتوا دادن شرفی بزرگ و احترامی فراوان است؛ زیرا فتوا دهنده وارث پیامبران صلوات الله وسلامه عليهم می باشد و به انجام دادن فرض کفایه برمی خیزد و ممکن است مرتکب اشتباه شود؛ زیرا فرموده اند: مفتی به جای خداوند امضا می کند.
️ابن منکدر رحمةالله علیه می فرماید:
?عالم دینی رابط میان خداوند و بندگانش است، لذا باید در این میانجیگری خوب دقت کند؛ یعنی باید از فتوا دادن بیم داشته باشد.

️عبدالرحمن بن ابی لیلی رحمةالله علیه می فرماید:
?به خدمت یکصد و بیست صحابه ی پیامبر ﷺ رسیدم، مشاهده کردم اگر از یکی از آنان سوال می شد، آن را به خدمت صحابه ی دیگری می فرستاد و او هم به خدمت
یکی دیگر روانه می کرد و این کار تا جایی ادامه می یافت که سوال به صحابه اولی برگردانده می شد؛ "یعنی از فتوا دادن می ترسیدند"

️عبدالله بن مسعود و عبدالله بن عباس رضی الله عنهما دو یار پیامبر ﷺ می‌فرمایند:
?کسی که تمام سوالات را جواب دهد،دیوانه است.

️امام مالک رحمةالله علیه می فرماید:
?من بعد از آن که هفتاد نفر از علمای دینی برایم شهادت لیاقت فتوا دادند، فتوا دادم.

️امام نووی رحمةالله علیه می فرماید :
?تساهُل (سهل انگاری) در فتوا دادن و درخواست فتوا از انسان معروف به نرمی و آسانیِ فتوا نیز حرام است؛ و قسمتی از تساهل این است که شخص، بدون تحقیق و سریعاً فتوا دهد یا اهداف نادرستش او را وادار کند که به دنبال حیله ها و مکرهای حرام یا مکروه برود و با اقوال غیر محکم و ناتمام چنگ بزند و با این کار ، راه را برای کسی که می خواهد به او سود برساند آسان و برای کسی که می خواهد به وی زیان برساند دشوار کند.
?المجموع بشرح المهذب

️امام ابن صلاح رحمةالله علیه فرموده است:
?به اجماع علمای دین به جز از چهار امام سر مذهب پیروی از کس دیگری- چه در فتوا و چه در قضاوت -صحیح نیست.

️امام سبکی رحمةالله علیه فرموده است:
?عدول و خروج از چهار مذهب همانند عدول و خروج از اجماع است.

️

امام ابن حجر هیتمی رحمةالله علیه
فرموده است:
?تقلید از هر یک از چهار امام سر مذهب و از هر مجتهد دیگری که مذهبش محفوظ و جمع شده باشد صحیح است؛
☝️ولی تقلید دوم تنها برای امور خصوصی است؛ یعنی برای فتوا و قضاوت، صحیح نیست؛ زیرا به اجماع علمای دین، در فتوا و قضاوت تقلید از هیچ مجتهدی به
جز آن چهار امام درست نیست.
?(منظورش این است که به دانش عالم بی مذهب و همچنین عالمی که مذهبش جمع آوری نشده است، اعتماد نخواهد شد و به هیچ وجه، تقلید از آنان جایز نیست). والله أعلم

️امام سبکی رحمةالله علیه می فرماید:
?اگرهدف مفتی مصلحت دین بود، صحیح است به مذهب دیگری یا فتوای عالم دیگری فتوا دهد؛ ولی واجب است، اسم آن مذهب یا آن عالم را به سؤال کننده بگوید. این نوع فتوا را (فتوای ارشادی) نامیده اند.

☝️دوباره ایشان فرموده اند: صحیح است انسان در امور خصوصی به فتوای ضعیف عمل کند؛ یعنی نه برای فتوا و قضاوت؛ زیرا خود امام فرموده است قضاوت به فتوای ضعیف برای قضاوت بر خلاف قرآن است.‌

️همچنین امام قرافی و امام ابن صلاح رحمةالله علیهما می فرمایند:
? به اجماع علما قضاوت به فتوای ضعیف مذهب، صحیح نیست.

️امام ابن حجر هیتمی رحمةالله علیه می فرماید :
?برای صحت تقلید لازم است که نباید حکم قاضی را ابطال کند؛
☝️سپس می فرماید: و نباید انسان به دنبال فتاوی آسان باشد و از هر مذهب فتوای آسان تر را بر گزیند؛ زیرا با این کار ریسمان تکلیف الهی، در گردن ها پاره می شود؛ بنا بر این چنین شخصی ، فاسق است.
️و بیان می کند :
نباید شخص (تلفیق ) کند؛ یعنی دو فتوا را با هم جمع کند و امر سومی را از آن دو حاصل کند ؛ مثلا به پیروی از مذهب امام شافعی رضی الله عنه قسمتی از سر را مسح کند و به تقلید امام مالک رضی الله عنه به سگ
دست بزند و با این وضع نماز بخواند که این کار، صحیح نیست؛ زیرا در نزد امام شافعی بدن سگ نجس و نزد امام مالک هم وضویش ناقص است.

?(تحفة المحتاج و حاشية شرواني)
️شیخ ابن حجر هیتمی رحمةالله علیه در رابطه با فتوای محکم و قوی مذهب امام شافعی رضی الله عنه می فرماید:

?فتوای قوی آن است که امام رافعی وامام نووی رحمةالله علیهما بر آن متفق باشند؛ این دو شخصیت بزرگوار، در مذهب امام شافعی به (شیخان) معروف اند.
☝️و اگر فتوای آنان با هم مخالف بود، در این صورت فتوای امام نووی رحمةالله علیه محکم تر است؛ اما اگر علمای مذهب، پشتیبان امام رافعی رحمةالله علیه بودند، فتوای او قوی تر می باشد.

? تحفة المحتاج ج۱ ص ۳۹.

️شیخ سعید بن محمد سنبل المکی رحمةالله علیه می فرماید:
?فتوا دادن در مرتبه ی اول به تحفه ی ابن حجر هیتمی و نهایه ی شیخ رملی خواهد بود.
☝️و اگر این دو با هم اختلاف داشتند، فتوا دادن به هر دوی آن ها درست است.
?و بعد از آن دو ، به کتاب های شیخ زکریا ی انصاری رحمةالله علیه و سپس به کتاب های خطیب، و بعد به حواشی
( زیادی ، ابن قاسم ،شبراملسی، حلبی،
شوبری و ... ؛

?این ترتیب در رابطه با فتوا است؛ ولی در امور خصوصی عمل به کتاب های مذکور و غیر آن هم جایز است.

?إعانة الطالبين ج1 ص 19 و
جواهر الفتاوى ج1 ص 14 .

#فتوا و تقلید
? @soal_dini ?
? sdini.com ?