؟ سوال (۲۳)

سلام علیکم، لطفا درباره‌ی منابع احکام شریعت اسلام توضیح بدید که از چه منابعی استفاده میشود؟ با تشکر

? پاسخ :

علیک السلام ؛

خداوند متعال ️در آیه‌ی ٤۰ سوره مبارکه‌ی یوسف میفرماید: [ ان الحکم الا لله، امر الا تعبدوا الا ایاه، ذلک الدین القیم]
( حکم کردن از آنِ خداست، امر نموده بجز او کسی دیگر را پرستش نکنید، آن دین راست و کامل است)

- پس واضح شد که قاضی و حاکم ،تنها خداوند متعال است و شریکی ندارد،همانگونه که خود می‌فرماید:

[ خداوند،هیچ کس را در حکم خود شریک نمی کند.سوره کهف آیه ۲۶.]

?و بدانکه احکام دین از منبعی از منابع ذیل گرفته و درک می‌شوند:

← ۱. " قرآن کریم "
✏️قرآن مجید فرموده‌ی خداوند جلیل است، حضرت جبرئیل لفظ و معنی آن را از طرف پروردگار به صورت وحی بر پیامبر اکرم ﷺ فرود آورده است تا معجزه‌ی پایدار و قانونی ماندگار برای ساکنان زمین شود و قرائتش هم عبادت گردد.
و بدانکه حضرت رسول اکرم ﷺ این قرآن مجید را به یاران خود ابلاغ فرموده و از ایشان هم نسل به نسل وبدون هیچ تغییر و تحریفی به ما رسیده است و تا پایان دنیا همانند خود باقی می ماند. علمای مجتهد دین خصوصاً گروه سلف احکام خداوند بزرگ را از قرآن استخراج کرده و در کتابهای ارزشمند دینی ثبت نموده و برای مسلمانان توضیح داده اند.
خداوند متعال جزای نیکشان بدهد!

← ۲. "حدیث پیامبر ﷺ "
" حدیث " عبارت است از فرموده یا کردار پیامبر ﷺ و یا رضایت ایشان به کردار و یا گفتار شخص دیگری از اصحاب رضی‌الله عنهم.

- باید دانست ؛ همانگونه که عمل کردن به قرآن واجب است عمل به حدیث نیز واجب می‌باشد زیرا حدیث هم بصورت وحی از جانب الله متعال نازل گشته اما پیامبر ﷺ لفظ آن را وضع نموده است و خداوند خود در سوره نجم به این مهم ، اشاره فرموده‌اند.
- احادیثی که احکام دینی از آنها اذ میشود، بایستی : "صحیح" یا "حسن" باشند که حدیث حَسَن خود دو نوع است : "حسن لِذاتِه" و "حسن لِغَیرهِ".

"حسن لِذاتِه" حدیثی است که در سند و متنش هیچ ضعفی موجود نیست.
"حسن لِغَیرهِ" حدیثی است که سندش ضعیف است اما یا از طرق دیگر وارد شده و یا متن آن با حدیث صحیح دیگری توافق دارد .
علامه‌ی بزرگ اهل سنت و جماعت؛ امام نووی رحمه‌الله ، در کتب معتبر خود در رابطه با حدیث ضعیف میفرماید :
[ علمای حدیث و فقه به اتفاق رای میفرمایند: " صحیح و سنت است در امور خیر و برای ترغیب -تشویق- و برای ترهیب -ترساندن- به حدیث ضعیف عمل شود ، به شرطی که "موضوع" نباشد "]

- امام شافعی رحمه‌الله فرموده است : [ اگر علمای دین، به حدیث ضعیفی راضی شدند و آن را قبول کردند، سند شرعی میشود و در احکام و غیره عمل به آن درست است] المدابغی
- امام احمد رحمه‌الله میفرماید :
[ عمل کردن به حدیث ضعیف ، صحیح است بشرطی که حدیث دیگری در آن رابطه موجود نباشد و در قرآن و حدیث، مخالفی نداشته باشد] المدابغی

امام شافعی رحمه‌الله میفرماید:《اِذا صَحَّ الحَدیثُ فَهُوَ مَذهَبی》رواه
الإمام النووي فی المجموع.

(هرگاه حدیثی صحیح ثابت شد، آن حدیث صحیح مذهب من است؛ یعنی بدان عمل کنید.)

?امام نووی رحمة الله عليه فرموده است :
?معنای این قول امام شافعی رضی الله عنه آن نیست که هر کسی حدیث صحیحی را دید، بگوید: این، مذهب شافعی است و به مفهوم ظاهری آن عمل کند؛ بلکه این قول برای عالمی است که دارای رتبه ی اجتهاد در مذهب شافعی باشد و با ظن غالب بداند که شافعی به خدمت آن حدیث نرسیده و یا آن را صحیح ندانسته است.
- اخذ این دانش هم تنها با مطالعه‌ی تمام کتابهای دیگر علمای مذهب شافعی ممکن
است و این هم کاری دشوار و کمتر کسی قادر به کسب آن است.

?(المجموع بشرح المهذب ج ۱ ص ۶۴).

← ۳. " اجماع علمای اسلام "

✏️اجماع؛ یعنی اتفاق تمام مجتهدین دین اسلام، در عصری بعد از وفات پیامبر
صلی الله علیه و سلم، بر حکمی از شریعت که از قرآن یا حدیث استخراج شده است؛ سپس اگر اجماع بر حکمی دینی بسته شد، واجب است تمام مسلمانان به آن عمل کنند و تغییر آن و صادر کردن فتوای مخالف آن برای هیچ مجتهدی روا نیست و پیروی از چنین عالمی گمراهی و سرگردانی است؛

✓ زیرا خداوند بزرگ با تهدید در سوره نساء آیه ۱۱۵ می‌فرماید:

?هر کس بعد از آنکه راه راست برایش آشکار شد با پیامبر صلی الله علیه و سلم دشمنی کند و از غیر راه مسلمانان پیروی نماید، او را به دست برنامه ی خودش می سپاریم و به دوزخ که بدترین مکان است روانه اش می کنیم.

-️امام شافعی رضی‌الله‌عنه این آیه را دلیل بر اجماع دانسته است. "به تفسیر قرطبی ، فخر رازی و آلوسی مراجعه شود" - و به علت اینکه خداوند متعال در آیه‌ی فوق جزای دشمنی با پیامبر صلی الله علیه و سلم و اجماع را یک نوع قرار داده است.

?حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و سلم می فرماید:
عَلَیکُم بِالجَمَاعَة وَ اِیّاکُم وَ الفُرقَة ،فَاِنَّ الشَّیطَانَ مَعَ الواحِدِ وَ هُوَ مِنَ الاِثنَینِ اَبعَدُ، مَن اَرادَ بَحبُوحَةَ الجَنَّةِ فَلیَلزَمِ الجَماعَةَ. رواه الترمذي بسند صحیح.

(بر شماست با جماعت باشید و از جدایی بپرهیزید؛ زیرا شیطان با تک نفر و از دو
نفر دور می باشد؛کسی که وسط بهشت را بخواهد،باید همیشه همراه جماعت باشد.)

" اجماع چهار مذهب اهل سنت "️ یکی از دلایل و منابع دین اسلام است؛ بنابر این عدول و خروج از آن ها صحیح نیست؛
زیرا این چهار مذهب در سه قرن(سلف صالح) تأسیس شده اند و به اجماع علمای سلف محل اطمینان هستند؛
?پیغمبر صلی الله علیه و سلم هم برای آنها شهادت داده و فرموده است:

️(خَیرُ اُمَّتِی قَرنِی،ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُم، ثُمَّ الَّذِينَ یَلُونَهُم؛ رواه البخاري و مسلم)

بهترین امتم مردمان قرن من هستند،بعد قرن بعد از ایشان،سپس قرن پس از آنان.

☝️امام ابن صلاح رحمةالله علیه میفرماید : به اجماع علمای اسلام ، برای شخص مسلمان صحیح نیست که از شخصی غیر از امامان چهار مذهب ، تقلید کند چه در قضاوت و چه جهت فتوا دادن؛

?همچنین امام سبکی رحمةالله علیه می فرماید: دشمنی با این چهار مذهب همانند دشمنی با اجماع است.

?(بغیة المسترشدین ص ۸ و تحفة المحتاج ج ۱۰ ص ۱۴۴ و ۱۴۵).

(نکته)
☝️امام نووی رحمةالله علیه می فرماید:
متی خَالَفَ خَبَرُ الآحادِ نَصَّ القُرآنِ أَو اجمَاعاً وَجَبَ تَرکُ ظاهِرِهِ.

?هرگاه حدیث (آحاد) با نص قرآن یا اجماع مخالف بود، باید ظاهر حدیث ترک شود؛
یعنی واجب است معنی حدیث صحیح با قرآن و اجماع سازگار باشد.

?(المجموع شرح المهذب ج۴ ص۳۴۲)

← ۴. " قیاس "
یعنی حمل شیء بدون حکم بر شیء دارای حکم، به خاطر مساوی بودن هر دوی آن ها در علت حکم.

برای مثال : خداوند بزرگ ، خوردن مال یتیم را حرام کرده و در سوره نساء آیه ۲ فرموده است :
[ و لا تاکلوا اموالهم ] (مال یتیمان را نخورید)

بنابر این سوزاندن مال یتیم بر خوردن قیاس می شود و همان حکم حرام بودن برایش صادر می گردد؛ زیرا خوردن مال یتیم و سوزاندن هر دو در زیان رساندن و اتلاف مال یتیم برابرند.

✅قیاس منبع چهارم شریعت اسلام است؛
زیرا پیامبر اکرم ﷺ چند بار بدان عمل کرده است؛

به عنوان مثال به حدیث زیر توجه کنید:

️(جَاءَ رَجُل إِلَى النَّبِیِّ صلی الله علیه و سلم فَقالَ: اِنَّ اُمِّی ماتَت وَ عَلَیهَا صَومُ شَهر، اَفَاَقضِیهِ عَنهَا؟ فَقَالَ صلی الله علیه و سلم : لو کَانَ علی اُمِّکَ دین اَکُنتَ قَاضِیهِ عَنهَا؟قَالَ نَعَم، قَالَ صلی الله علیه و سلم :فَدَینُ اللهِ اَحَقُّ أَن یُقضی.
(رواه البخاري و مسلم).

شخصی به پیغمبر ﷺ گفت :مادرم فوت کرده و روزه ی یک ماه بر اوست آیا برایش قضا کنم؟ پیامبرﷺ فرمود: اگر قرضی بر مادرت می بود، به صاحبش پس می دادی؟ گفت:آری؛ حضرت ﷺ فرمود: پس قرض خداوند باید بهتر پرداخت شود؛
- بنابراین پیامبر ﷺ عبادت انجام نشده‌ی (روزه) را بر وام و قرض آدمی قیاس فرموده و باید پرداخت شود.
همچنین در چند مسأله ی دیگری از احکام حجِ ادا نشده قیاس کرده اند.

? @soal_dini ?
? sdini.com & .ir?